هاب‌های لجستیکی در پاسخ به چالش‌های متعدد لجستیک تجارت الکترونیک به طور فزاینده‌ای موردتوجه قرار گرفته‌اند. الگوهای تغییر در واردات و صادرات به طور مداوم درحال‌رشد است و شرکت‌ها برای رقابت در بازار ناگزیر به افزایش ظرفیت انبارهای خود هستند.
نیازهای متعددی شرکت‌ها را وادار کرده است تا در نزدیکی شهرهای بزرگ و مراکز ارتباطی اصلی، هاب‌های لجستیکی ایجاد کنند تا تحویل کالا به‌صورت کارآمد انجام شود. اگرچه باید افزود که مفاهیمی نوین و پیشرفته‌ای چون شهر لجستیکی، مراکز لجستیکی و حتی بنادر خشک که مدت‌هاست در جهان موردتوجه قرار گرفته‌اند، هنوز جایگاه مناسبی در شبکه حملونقل و تجارت کشورمان ندارند.
در این مقاله، هاب‌های لجستیکی، تقسیم‌بندی و نقش آنها در لجستیک امروزی بررسی می‌شود. پیشنهاد می‌شود تا آخر مقاله ما همراه ما باشید.
تعریف هاب لجستیکی
هاب لجستیکی (Logistics Hub) یکی از مفاهیم حیاتی در صنعت لجستیک (بهتر است اول با مفهوم لجستیک چیست؟ آشنا شوید) و حملونقل است که نقش بسزایی در بهبود فرایندهای مرتبط با سازمان‌دهی، تفکیک، هماهنگی، توزیع و حملونقل کالا دارد. این مراکز که با نام‌هایی همچون پارک لجستیکی، پلتفرم باربری، دهکده باربری، پایانه و مرکز حملونقل نیز شناخته می‌شوند، به طور معمول در مکان‌های استراتژیک و نزدیک به مناطق شهری یا قطب‌های ارتباطی اصلی مانند بنادر و فرودگاه‌ها قرار دارند.
هاب‌های لجستیکی با بهره‌گیری از موقعیت جغرافیایی ممتاز و امکانات گسترده، انقلابی در لجستیک و حملونقل به پا کرده‌اند. این فضاها شامل امکانات متعددی نظیر انبارهای ذخیره‌سازی، نقاط ترخیص کالا از گمرک، بخش‌های بسته‌بندی، فضای اداری و پارکینگ هستند و طیف گسترده‌ای از مشاغل را در برمی‌گیرند.
هدف اصلی یک هاب لجستیکی ساده‌سازی فرایند ارسال و تحویل محصول به مشتری نهایی است، بنابراین این مراکز به‌ندرت مراکز تولید را در خود جای می‌دهند. هاب لجستیکی، به‌عنوان یک شهر کوچک، تمامی نیازهای لجستیکی واحدهای تجاری را فراهم می‌کند و فعالیت‌های مرتبط با حملونقل، مرتب‌سازی، ارسال و توزیع کالا برای ترانزیت داخلی و بین‌المللی را به‌صورت کارآمد مدیریت می‌کند.
زیرساخت‌های این هاب‌ها به نیازهای تجاری بستگی دارد و می‌توانند به طور مؤثری باعث کاهش هزینه‌ها و افزایش کارایی در زنجیره تأمین شوند.
آشنایی با ویژگی‌های هاب لجستیکی
هاب لجستیکی مجموعه‌ای مجهز به امکانات و تجهیزات لازم است که نقش مهمی در بهبود فرایندهای لجستیک و حملونقل دارد. بر اساس قوانین، یک هاب باید دارای تجهیزات و امکانات مناسب باشد و متصدیان آن نیز باید یا مالک این تجهیزات باشند یا آنها را اجاره کنند.
این مراکز شامل انبارها، محل‌های آماده و ذخیره‌سازی، مراکز توزیع، دفتر مرکزی و خدمات باربری و حملونقل هستند. از ویژگی‌های کلیدی یک هاب لجستیکی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- انبارها: برای ذخیره‌سازی کوتاه‌مدت و بلندمدت کالاها
- محل‌های آماده و ذخیره‌سازی: جهت تفکیک و آماده‌سازی کالاها جهت توزیع
- مرکز توزیع: به‌منظور مدیریت و هماهنگی توزیع کالاها به مقصد نهایی
- دفتر مرکزی: برای مدیریت و هماهنگی فعالیت‌های هاب
- خدمات باربری و حملونقل: شامل تجهیزات و وسایل نقلیه لازم برای جابه‌جایی کالاها
باتوجه‌به قوانین تجارت و رقابت آزاد، تمامی شرکتهای فعال در حوزه خدمات حملونقل و لجستیک باید به هاب لجستیکی دسترسی داشته باشند. هر کدام از بخش‌های مختلف یک هاب لجستیکی به تجهیزات خاصی نیاز دارند و بدون این تجهیزات، عملکرد هاب با مشکلاتی مواجه خواهد شد.
صاحبان هاب‌های لجستیکی به طور معمول اقدام به خرید تجهیزات لازم می‌کنند، اما در برخی مواقع ممکن است آنها را اجاره کنند تا بتوانند به نیازهای متغیر و گستردهٔ مشتریان خود پاسخ دهند.
هاب لجستیکی چه فعالیتی دارد؟
در هاب‌های لجستیکی، علاوه بر فعالیت‌های سنتی مانند ذخیره و بسته‌بندی بارها، طیف وسیعی از فعالیت‌های دیگر نیز انجام می‌شود که به افزایش ارزش‌افزوده کالاها کمک می‌کند. این فعالیت‌ها شامل برچسب‌گذاری، مونتاژ، سفارشی‌سازی و سایر عملیات مشابه است. این خدمات اضافی، موجب می‌شود کالاها قبل از رسیدن به دست مصرف‌کننده نهایی به شکلی که موردنیاز است آماده و تکمیل شوند.
- برچسب‌گذاری شامل افزودن اطلاعات ضروری مانند کدهای شناسایی و مشخصات محصول است.
- مونتاژ می‌تواند به معنی سرهم کردن قطعات مختلف یک محصول باشد.
- سفارشی‌سازی شامل تغییرات خاصی است که بر اساس درخواست مشتریان اعمال می‌شود.
این فعالیت‌ها به کالاها ارزش افزوده می‌دهند و موجب می‌شوند خدمات لجستیکی فراتر از حملونقل ساده برود. در واقع، هاب‌های لجستیکی با ترکیب فعالیت‌های لجستیکی و صنعتی، خدمات حملونقل محور را به‌صورت یک محصول خاص و کامل در اختیار عموم قرار می‌دهند.
این ترکیب، علاوه بر بهینه‌سازی فرایندهای لجستیکی، به ارتقای کیفیت خدمات و افزایش رضایت مشتریان نیز کمک می‌کند. در نتیجه، هاب‌های لجستیکی نقش کلیدی در بهبود کارایی و اثربخشی زنجیره تأمین ایفا کرده و با ارائه خدمات متنوع و ارزش‌افزوده، به نیازهای مختلف بازار پاسخ می‌دهند.
انواع هاب لجستیکی
در جهان لجستیک، هاب‌های لجستیکی به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند که هر کدام ویژگی‌ها و نقش‌های خود را دارند:
- مراکز لجستیکی (پارک‌های لجستیکی، دهکده‌های لجستیکی و بنادر خشک)
- سایر (پایانه‌های صادراتی، پایانه‌های حمل بار و پایانه‌های مرزی)
v شهر لجستیکی
شهرهای لجستیکی به‌عنوان یکی از پیشرفته‌ترین انواع هاب‌های لجستیکی شناخته می‌شوند. این شهرها توانایی ارائه خدمات لجستیکی بین‌المللی را داشته و نیاز به زیرساخت‌های بزرگی مانند فرودگاه و بندر برای انجام عملکرد بهینه خود دارند. این شهرها دارای ویژگی‌های خاصی هستند که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. موقعیت در مناطق آزاد: شهرهای لجستیکی به طور معمول در مناطق آزاد و ویژه قرار دارند که این امر به شرکت‌ها امکان می‌دهد تا از تسهیلات مالی و مالیاتی استفاده کنند و درعین‌حال به‌راحتی با دیگر شرکت‌ها تعامل داشته باشند.
2. دسترسی به انواع حملونقل: این شهرها دارای دسترسی به شبکه‌های حملونقل متنوعی هستند که شامل جاده، ریل، هوایی و دریایی می‌شود. این ویژگی باعث می‌شود که انتقال کالاها به‌صورت مؤثرتر و کارآمدتر انجام شود.
3. خدمات لجستیکی کامل: شهرهای لجستیکی مجهز به انواع خدمات لجستیکی هستند که شامل ذخیره‌سازی، بسته‌بندی، توزیع، باربری و خدمات مرتبط دیگر می‌شود. این خدمات به شرکت‌ها امکان می‌دهند تا فرایندهای خود را بهینه‌سازی کنند و به‌صورت کامل از زنجیره تأمین استفاده کنند.
4. ارائه خدمات ترانزیت بین‌المللی: این شهرها به شرکت‌ها امکان می‌دهند که خدمات ترانزیت را به‌صورت بین‌المللی ارائه دهند که این امر به ایجاد یک بازار بین‌المللی برای تجارت کمک می‌کند و به تسهیل تجارت جهانی کمک می‌کند.
v مراکز لجستیکی
مراکز لجستیکی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین هاب‌های لجستیکی، شامل طیف گسترده‌ای از نوع‌ها و رویکردها برای تسهیل فعالیت‌های لجستیکی از طریق ارائه فضا، شبکه‌های تجاری استراتژیک و خدمات حملونقل هستند. این مراکز بر اساس نوع فعالیت، هدف ایجاد و دسترسی به مدل‌های مختلف حملونقل به چند دسته تقسیم می‌شوند:
1. پایانه‌های شهری یا مراکز یکپارچه‌سازی شهری: این مراکز به جمع‌آوری و توزیع کالاها در داخل شهرها می‌پردازند و برای انتقال کالاها از حملونقل با مسیرهای طولانی به حملونقل با مسیرهای کوتاه شهری تخصیص داده شده‌اند. این پایانه‌ها دسترسی به روش‌های مختلف حملونقل شامل جاده‌ای، ریلی، هوایی و آبی را فراهم می‌کنند.
2. مراکز لجستیکی: این نوع هاب لجستیکی به محلی اشاره دارد که تمامی فعالیت‌های مرتبط با حمل و نقل و توزیع بین‌المللی صورت می‌گیرد. این مراکز در مقایسه با شهرهای لجستیکی در سطح پایین‌تری قرار دارند.
مراکز لجستیکی دارای رویکردهای متنوع از ترانزیت تا واردات، صادرات، توزیع منطقه‌ای و توزیع شهری بوده و به‌عنوان مراکز توزیع شهری، منطقه‌ای، ملی یا بین‌المللی و لجستیک معکوس شناخته می‌شوند.
3. دهکده‌های بار: مناطقی هستند که تمامی فعالیت‌های مرتبط با حملونقل، لجستیک و توزیع ترانزیتی ملی و بین‌المللی در آنها انجام می‌شود. دهکده‌های بار دسترسی به روش‌های حملونقل جاده‌ای، ریلی، هوایی و آبی را فراهم می‌کنند و خدمات لجستیکی در سطح شهری نیز ارائه می‌دهند.
4. پارک‌های لجستیکی: علاوه بر فعالیت‌های مرتبط با حملونقل، خود به‌نوعی منطقه صنعتی یا خدماتی محسوب می‌شوند. پارک‌های لجستیکی دارای زیرساخت‌های صنعتی و خدماتی است که به تسهیل فعالیت‌های حملونقل و لجستیک کمک می‌کند.
5. بنادر خشک: بنادری هستند که در سطوح مختلفی از زیرساخت‌ها قرار دارند و برای ذخیره‌سازی و انتقال محموله‌ها از بنادر استفاده می‌شود. این بنادر با ارائه خدمات لجستیکی و ارزش‌افزوده، می‌توانند به مراکز لجستیکی تبدیل شوند و دارای بخش‌های بنادر خشک دوردست، نزدیک و در فاصله متوسط هستند.
انواع بنادر خشک
هاب‌های لجستیکی از نوع بنادر خشک به لحاظ فاصله از بندر دریایی به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- بنادر خشک دوردست (Distant Dry Port): این بنادر در فاصله حداکثر ۵۰ کیلومتر از بنادر دریایی واقع شده و از حملونقل ریلی به‌جای حملونقل جاده‌ای برای مسافت‌های دور استفاده می‌کنند. این بنادر به دلیل صرفه‌جویی در هزینه‌ها از جمله مزایای اصلی برخوردار هستند.
- بنادر خشک نزدیک (Close Dry Port): این بنادر به طور کامل در مجاورت بنادر دریایی قرار دارند و از خدمات حملونقل ریلی برای انتقال محموله‌ها استفاده می‌کنند. این بنادر با افزایش ظرفیت پذیرش کانتینرها در ترمینال‌ها، امکان پهلوگیری کشتی‌های ترمینالی بزرگ‌تر را فراهم می‌کنند.
- بنادر خشک در فاصله متوسط (Middle Dry Port): این بنادر بیشتر از حمل و نقل جاده‌ای استفاده می‌کنند و به‌عنوان نقطه تلاقی بارها برای خدمات حملونقل ریلی عمل می‌کنند. این بنادر به طور معمول در فاصله متوسطی از بنادر دریایی قرار دارند و نقش مهمی در تسهیل حرکت کالاها از و به دریا ندارند.
v سایر مراکز لجستیکی
در بخش سایر مراکز لجستیکی، به بررسی انواع مختلفی از هاب‌های لجستیکی که در دسته‌بندی‌های قبلی ذکر نشده‌اند، پرداخته می‌شود. این انواع شامل پایانه‌های صادراتی، پایانه‌های بار و پایانه‌های مرزی هستند:
1. پایانه‌های صادراتی: پایانه‌های صادراتی مکان‌هایی هستند که برای نهایی کردن و تسهیل در امر صادرات کالاها استفاده می‌شوند. این پایانه‌ها هدف اصلی خود را در ایجاد هماهنگی و ارتباط تنگاتنگ بین نظام‌های تولید، توزیع و صادرات دارند. این پایانه‌ها به کاهش هزینه‌های پنهان فرایند صادرات کمک می‌کنند و بستری را برای انجام فرایندهای مربوط به تسویه و صدور اسناد صادراتی فراهم می‌سازند.
2. پایانه‌های بار: این نوع از هاب لجستیکی مخصوص تجمع رانندگان و شرکتهای حملونقل است که جریان کالایی از آنها عبور نمی‌کند. پایانه‌های بار به ساماندهی امور حملونقل و ارائه خدمات موردنیاز برای رانندگان و وسایل نقلیه عمومی باری می‌پردازند.
3. پایانه‌های مرزی: این پایانه‌ها اعم از زمینی، دریایی و هوایی، به‌عنوان بستری برای جابه‌جایی کالا و مسافر میان کشورها عمل می‌کنند. پایانه‌های مرزی اهمیت زیادی در تسهیل ترانزیت و ورود و خروج کالاها و مسافران از یک کشور به کشور دیگر دارند و بستری را برای انجام فاآیندهای مربوط به گمرک و مرزی فراهم می‌سازند.
آشنایی با شرکتهای لجستیکی طرف سوم (3PL)
شرکتهای خدمات لجستیک طرف سوم یا 3PL، به‌عنوان اپراتورهایی که در زمینه اجرای عملیات لجستیکی مجزا یا وظایف پیچیده مانند مدیریت انبار، حملونقل و توزیع فعالیت می‌کنند، برای کسب‌وکارهای تجارت الکترونیک اهمیت بسزایی دارند.
این شرکت‌ها اغلب دارای تخصص و تجربه در صنعت حملونقل و انبارداری هستند و قادرند خدمات خود را با استفاده از فناوری‌های نوین و روش‌های بهینه‌سازی به شرکتهای مشتری ارائه دهند. این مفهوم بسیار گسترده بوده و کسب اطلاعات دقیق درباره 3PL چیست؟ راهنمای جامع شرکتهای لجستیکی طرف سوم حائز اهمیت است.
نتیجه‌گیری
هاب‌های لجستیکی نقش بسیار مهمی در زنجیره تأمین و توزیع کالاها دارند. این مراکز، از جمله شهرهای لجستیکی، پارک‌های لجستیکی، بنادر خشک و مراکز ترانزیتی، به کسب‌وکارها این امکان را می‌دهند که فرایندهای لجستیکی خود را بهبود بخشند و بهینه‌تر اداره کنند.
از جمله مزایای استفاده از هاب‌های لجستیکی می‌توان به افزایش کارایی در انتقال و توزیع کالا، کاهش هزینه‌ها، بهبود زمان تحویل سفارش به مشتریان، افزایش دقت و امنیت در مدیریت انبارها اشاره کرد.
علاوه بر این، هاب‌های لجستیکی امکان دسترسی به انواع مختلف حملونقل از جمله جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی را فراهم می‌کنند که این تنوع در انتخاب بهترین راه‌حل برای انتقال کالاها از اهمیت زیادی برخوردار است.
به‌طورکلی، هاب‌های لجستیکی باعث بهبود عملکرد و کارایی زنجیره تأمین در سطوح محلی و بین‌المللی می‌شوند و به کسب‌وکارها کمک می‌کنند تا در مواجهه با چالش‌های روزمره، مانند افزایش سرعت تغییرات بازار و افزایش نیازهای مشتریان، بهترین پاسخ را ارائه دهند.
سؤالات متداول
1. چرا پایانه‌های صادراتی و بار و مرزی اهمیت دارند؟
پایانه‌های صادراتی مکان‌های مشخصی برای نهایی کردن و تسهیل در امر صادرات هستند که ارتباط تنگاتنگی بین نظام‌های تولید، توزیع و صادرات فراهم می‌کنند.
2. چگونه می‌توان با انتخاب مناسب یک 3PL به بهبود کیفیت و خدمات لجستیکی دست یافت؟
با انتخاب یک 3PL با تخصص و تجربه، شرکت‌ها می‌توانند بهینه‌سازی فرایندهای لجستیکی خود را شامل بهبود موجودی انبار، کاهش زمان تحویل، افزایش دقت در مدیریت سفارش و افزایش رضایت مشتریان را تجربه کنند.
3. موقعیت مکانی یک هاب لجستیکی باید چگونه باشد؟
موقعیت مکانی هاب لجستیکی باید نزدیک به شهرهای بزرگ، بنادر و فرودگاه‌های اصلی کشور و در مراکز اصلی حملونقل زمینی قرار گیرد.
